همه چیز درباره درخت اکالیپتوس و خواص شگفت انگیز آن

نام علمی:

Eucalyptus camaldulensis

تیره:

Myrtaceae

گیاهشناسی

اکالیپتوس درختی از خانواده موردها و بومی کشور استرالیا است که به صورت جنگل‌های انبوه در این کشور دیده می‌شود. چوب درخت اکالیپتوس بسیار سخت و مقاوم است و دلیل اینکه در شهرهای جنوبی ایران، چون بندرعباس تعداد زیادی از درختان اکالیپتوس دیده می‌شود، رشد سریع  و نیاز کم آن به آب است. اوکالیپتوس درختی همیشه سبز و غیربومی می‌باشد که ارتفاعش تا 40 متر هم ممکن است برسد. اکالیپتوس از گیاهان دارویی محسوب می‌گردد.

خصوصیات ظاهری اکالیپتوس

فرم برگ‌های آن کشیده و سرنيزه‌ای هستند که برگ‌های جوان و مسن گیاه با هم متفاوت می‌باشند.
گل‌های اکالیپتوس سفید رنگ و بسیار معطر بوده و اصطلاحاً به صورت گرزن دو سویه و متراکم است.
میوه‌ی آن کپسولی شکل و دارای دانه‌های زرد رنگ است.
پوست تنه در سرتاسر گیاه صاف، سفید یا خاکستری است.

پوست ساقه اوکالیپتوس، رنگ قهوه ای مایل به زرد دارد و به سهولت از ساقه جدا می گردد. برگ این درخت بر حسب آن که متعلق به گیاه جوان و یا شاخه های جوان یا مسن باشد دارای اشکال مختلف است.

در شاخه های جوان، برگ ها وضع متقابل، افقی و تقريبا عاری از دمبرگ دارند. شکل ظاهری آن ها بیضوی دراز و مدور در قسمت قاعده پهنک است. کناره پهنک برگ های آن صاف است. طول آن ها در حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر و عرض آن ها ۴ تا ۶ سانتی متر می باشد. رنگ این برگ ها در آغاز، سبز مایل به آبی است ولی تدریجا، به رنگ سبز مایل به سفید در می آید و مومی می گردد.

شاخه های حامل این نوع برگ ها، ظاهر چهارگوش و بال دار دارد. در درختان مسن، وضع و ظاهر برگ ها کاملا با نوع مذکور متفاوت است، زیرا برگ ها نه تنها حالت منفرد بر روی ساقه دارند بلکه هر یک به یک دمبرگ باریک به طول ۲ تا ۳ سانتی متر ختم می شوند. پهنک برگ درختان مسن، باریک و دراز، عاری از تار، منتهی به نوک باریک و دارای قسمت انتهایی خمیده است. رنگ آن ها سبز یا سبز مایل به زرد در هر دو سطح پهنک می باشد.

برگ ساقه های جوان اوکالیپتوس از خارج به داخل دارای اختصاصات تشریحی زیر است:

• بشره با کوتیکول ضخیم که فقط در سطح تحتانی پھنک، رونه دارد. در برگ درختان مسن که عموما ظاهری باریک و دراز دارند، روزنه ها در هر دو سطح پھنک دیده می شود.
• بافت نرده ای که منحصرا شامل ۲ لایه، آن هم در سطح فوقانی پهنک برگ است (برگ درختان مسن دارای بافت نرده ای در هر دو سطح پهنک است. در این ناحیه، ماکل و بلورهای منشوری شکل اکسالات کلسیم دیده می شود. در زیر بافت نردهای برگ ساقه های جوان و هم چنین در فاصله بافت های نرده ای دوسطح برگ درختان مسن، مزوفیل مشاهده می شود.
• در بافت های پارانشیمی، حفره های متعددی در زیر میکروسکپ دیده می شود که هر یک، برش عرضی یک کیسه ترشحی اسانس را نشان میدهد.
• در ناحیه رگبرگ وسطای برگ واقع در دو سمت فوقانی و تحتانی پھنک، چند ردیف سلول کلانشیمی و سپس پارانشیم مه آدار مرکب از سلول های مدور دیده می شود. در مرکز این پارانشیم، یک دسته آوندی بزرگ چوب – آبکش به صورت قوسی محصور در پریسیکل فیبری مشاهده می گردد که یک لایه آندودرمی آن را از خارج فرا می گیرد. دو دسته آوندی کوچک نیز معمولا در بالای دسته آوندی بزرگ، مقابل ناحیه مقعر آن، دیده می شود که وضع معکوس دارند.

در بشره برگ ساقه های مسن، جا به جا فرو رفتگی های عدسک مانند مرکب از سلول های چوب پنبه ای شده و مدور جای دارد که برگ های ساقه های جوان عاری از آن است. اختصاصات تشریحی برگ ساقه های مسن به طوری که مقایسه گردید از برخی لحاظ تفاوت محسوس با برگ ساقه های جوان دارد. قسمت مورد استفاده اوکالیپتوس، برگ های آن، مخصوصا برگ درختان مسن آن است.

شناسایی گونه‌های اکالیپتوس

برای شناختن گونه‌های مختلف اوکالیپتوس شکل غنچه و میوه‌ی گیاه و همچنین توصیف تنه و پوست درخت مهم هستند.

نقش موثر درخت اوکالیپتوس

این درخت در اغلب نقاط گرمسیری کشو به منظور حفاظت خاک، زینتی بودن و بادشکن کاشته شده است.
اُکالیپتوس کامالدولنسیس (Eucalyptus camaldulensis) وسیع‌ترین توزیع طبیعی را در بین گونه‌های اکالیپتوس دارد که معمولاً در امتداد آبراهه ها یافت می‌شود.

معضلات رشد سریع درخت اکالیپتوس

هنگامی که یک درخت اکالیپتوس در زمین کاشته می‌شود پس از مدت کوتاهی ریشه‌های آن به سرعت رشد می‌کند و به دلیل اینکه به آب کمی نیاز دارد برای تامین آب، ریشه‌هایشان به سمت آب‌های زیر زمینی و لوله‌های فاضلاب رشد می‌کنند. ورود ریشه درخت اکالیپتوس به فاضلاب‌های شهری سبب بسته شدن مجرای فاضلاب‌ها می‌شود، علاوه بر این رشد بیش از حد ریشه درخت اکالیپتوس می‌تواند سبب تخریب آسفالت سطح زمین نیز بشود.

خواص درمانی

بیشترین کاربرد از اوکالیپتوس به صورت موضعی و بخور می‌باشد و خواص درمانی آن عبارت است از: ضد میکروب، ضد قارچ، ضد ویروس، ضد باکتری، ضد تب، ضد اسپاسم، ضد وَرم، خلط‌آور، کاهش التهابات غشای مخاطی
گلو، کاهش ترشحات بینی و گلو، بازکننده برونش‌ها، مسکن، خنک‌کننده دستگاه تنفسی.

• داروهای خوراکی تولید شده در مشکلات روده‌ای، معده‌ای و مثانه کاربرد دارد.
• پُماد اوکالیپتوس در دور نمودن حشرات گزنده و تسکین جای نیش حشرات کاربرد دارد.
• جوشانده برگ و استفاده به صورت موضعی سبب تسکین و ضدعفونی نمودن زخم‌ها و التهابات پوستی می‌شود.

ماده مؤثّره:

مهمترین ترکیب موجود در برگ‌های اوکالیپتوس اسانس می‌باشد و مهمترین ترکیبات اسانس شامل: سینئول، آلفاپی‌نن، پاراسیمن و آلدهید می‌باشد.

اندام مورد استفاده:

برگ‌های تازه یا خشک شده.

اشکال دارویی موجود:

برگ تازه یا خشک را به صورت جهت بخور می‌توان استفاده نمود، قطره‌های اوکالیپتوس برای بخور کاربرد دارند، تانن‌های موجود در برگ در جوهرسازی کاربرد دارند، اسانس اوکالیپتوس در تهیه صابون، اسپری، صنایع شکلات‌سازی، صنایع آدامس‌سازی، صنایع آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود.

نکات مهم: از اسانس اوکالیپتوس به صورت خوراکی به هیچ عنوان نباید مصرف شود.

• مصرف فرآورده‌های خوراکی اوکالیپتوس به مقدار زیاد سبب اسهال و استفراغ می‌شود.
• اسانس بعضی از گونه‌ها حساسیت‌زا بوده و سبب تحریک پوست و غشای مخاطی می‌شود.
• در دوران بارداری و شیردهی نباید از فرآورده‌های اوکالیپتوس استفاده نمود

نیازهای اکولوژیکی

برای کاشتن و پرورش این گیاه باید یک نکته را مورد توجه قرار داد و آن نکته این است که در ابتدا شرایط محیطی منطقه خود را به درستی بشناسیم و با توجه به شرایط محیطی منطقه مان از گونه سازگار و مناسب با ان استفاده کنیم.که در زیر شرایط لازم برای پرورش این گیاه را عنوان خواهیم کرد.

۱-آبیاری گیاه:

حتما باید به این نکته توجه کنید برای اینکه به نتیجه مطلوب برسید باید گیاهان جوان و تازه کشت شده را در مدت یکسال اول به طور مداوم آبیاری کنید و بهترین موقع برای آبیاری زمانی است که سطح خاک خشک شده است.بعد از اینکه گیاه رشد کرد و یکسال از کاشتن آن گذشت،لزومی برای آبیاری وجود ندارد و دلیل ان هم این است که گیاه اب مورد نیاز خود را از ریشه هایش تامین می کند. به همین خاطر می توان ذکر کرد که گیاه اکالیپتوس در برابر خشکی مقاوم است.

۲-نور مناسب برای گیاه:

باید بدانید که نور مستقیم نیاز مبرم گیاه اکالیپتوس می باشد به همین خاطر باید ان را در مکانی که نور مستقیم آفتاب را دارد کاشت که در غیر این صورت این گیاه از ساقه هایی بلند و کشیده که از استحکام برخوردار نیستند به وجود خواهد آمد. قابل ذکر است که درخت اکالیپتوس با وزش باد های نسبتا شدید مشکل دارد و در برابر وزش باد شکننده هستند به همین دلیل توصیه اکید می شود که گیاه را در برابر نور مستقیم افتاب بکارید که استحکام ان زیاد شود که در غیر این صورت به شدت شکننده رشد می کنند.

۳-خاک مناسب برای گیاه:

اکالیپتوس نسبت به خاک حساس نیست و سختگیری خاصی در مورد ان نیاز نیست انجام شود.برای خاک مناسب و اماده سازی ان می توانیم خاک را با خاکبرگ مخلوط کنیم و به این نکته نیز باید توجه شود که حجم خاکبرگ از حجم خاک کمتر باشد.نکته دیگر این است که برای کاشتن و پرورش اکالیپتوس  از کودهای گاوی استفاده نشود چون با وجود کود گاوی برگها و شاخه ها رشد بیشتری دارند و رشد ریشه کند می شود و گیاه اکالیپتوس دارای ریشه ای ضعیف خواهد شد.

۴- دمای مناسب برای این گیاه:

می توان بیان کرد که درختان اکالیپتوس حساسیت بالایی نسبت به سرما دارند و تنها قادر هستند که تا منفی پنج درجه زیر صفر را تحمل کنند.قابل ذکر هست که گونه هایی از این گیاه وجود دارد که مقاومت بیشتری در برابر سرما دارند و اسیبی نمیبینند.از جمله میتوان به گونه e.pauciflora اشاره کرد که سرما را تقریبا تا بیست درجه زیر صفر نیز تحمل میکند و از بین نمی رود.

روش های تکثیر

قابل توجه است که برای پرورش گیاه اکالیپتوس از  سه روش متفاوت استفاده می شود: ۱-روش قلمه گیری ۲- روش کاشت بذر گیاه  ۳- روش پیوند زنی گیاه

۱-روش قلمه گیری

اولین روش در تکثیر این گیاه را می توان قلمه گیری معرفی کرد.برای قلمه گیری از قسمت نرم چوب این درختان استفاده می کنیم. منظور از قسمت نرم،قسمتی است که ساقه دارای بافت چوبی نباشد و اگر ساقه را خم کردیم ان ساقه نشکند و به راحتی خم شود.به همین خاطر مناسب ترین زمان برای جمع اوری قلمه ها فصول بهار و تابستان است زیرا در این فصل ها درختان اکالیپتوس شاخه های جوان و تازه زیادی دارد.طول مناسب قلمه ها نیر حدود ۵ تا ۱۲ سانتی متر می باشد.

زمانی که می خواهید قلمه را جدا کنید باید قلمه را از ناحیه اتصال برگ به ساقه جدا کنید.همه ی برگ های قلمه را جدا کنید به جز ۲ تا ۳ عدد برگ را در انتهای قلمه نگه دارید.دلیل انجام این کار این است که وجود برگ زیاد در قلمه باعث از دست رفتن رطوبت قلمه هنگام ریشه زدن می شود. اما باید بگوییم که وجود تعدادی برگ به دلیل داشتن هورمون های مناسب و تولید ان باعث ریشه زدن می شود.به همین خاطر تاکید کردیم که تعداد برگها بین ۲ تا ۳ عدد باشد.بعد از جدا کردن قلمه ها ما می توانیم قلمه ها را در مخلوطی از خاک برگ به علاوه شن بکاریم.که نسبت انها باید مساوی باشد.باید خاطر نشان کرد که قبل از کاشتن قلمه،باید ان مخلوط را به مقدار کافی خیس کنیم.مدت زمانی صبر باید کرد تا اب های اضافی خارج شوند.تقریبا بیست دقیقه کافی است.

و بعد اقدام به کاشتن قلمه میکنیم.مکان مناسب ان باید نور کافی داشته باشد.ترجیحا به دور از نور مستقیم افتاب باشد تا پرورش اکالیپتوس به بهترین شکل صورت گیرد.روی قلمه ها را با پلاستیک بپوشانید. و به مدت هر نیم ساعت تا یک ساعت کیسه های پلاستیکی را از روی قلمه ها بر بردارید.با این کار از جمع شدن رطوبت زیاد و شیوع بیمارییهایی از جمله بیماری قارچی جلوگیری میشود.دمای مناسب برای شکل گرفتن ریشه ها تقریبا بیست و یک درجه سانتی گراد میباشد.زمانی حدود ۴ تا ۱۰ هفته طول میکشد تا قلمه زایی صورت گیرد.بعد از دیدن رشد قلمه ها اقدام به برداشتن کیسه های پلاستیکی میکنیم.و تقریبا بعد از یک تا دو هفته مکان کاشت قلمه ها را عوض میکینم.

۲-کاشتن بذر

یکی دیگر از روش های تکثیر و پرورش گیاه اکالیپتوس کاشتن بذر میباشد.در وهله ی اول باید بذر مناسب را تهیه کنید.بعد از ان بذر را درون گلدانی که با مخلوطی از خاک و خاکبرگ است بکارید.ترجیحا خاک مرطوب باشد و تا حد بالایی نیز نرم باشد.و در مرحله ی بعد باید به ان نور خورشید بتابد.باید به نکاتی نیز توجه شود که عبارتنداز:۱-بهتر است بذر را در اواخر زمستان بکاریید.۲-بهترین گلدان برای کاشت بذر،گلدانی از جنس سفال می باشد(دلیل سفالی بودن گلدان این است که:بعد از جوانه زدن بذر و ریشه زایی ،باید بدون اینکه به ریشه اسیبی برسد کل ریشه و جوانه را به باغچه منتقل کنیم راه حل ان شکستن راحت گلدان سفالی می باشد).

۳-روش پیوند زنی گیاه

یکی دیگر از روش های تکثیر اکالیپتوس،روش پیوند زنی گیاه میباشد.این روش زمانی  که در سطح های وسیعی همچون جنگل و برای مصرف های صنعتی بزرگ بخواهیم اقدام کنیم استفاده میشود. در این روش از هر گونه که بخواهیم پیوندکهایی تهیه میکینم و از طریق روش پیوند ترصیعی که با نام دیگر پیوند گاوه ای نیز معروف است بر روی پایه گذاشته میشود.